Dobrostan psychiczny, dlaczego warto dbać o szczęście!

Dobrostan psychiczny w literaturze często określany jest w kontekście poznawczej i emocjonalnej oceny życia jednostki. Gdzie spełnienie życiowe, wysoka satysfakcja, przeważające pozytywne emocje i doświadczenia pozwalają nam szacować, że cechujemy się wysokim poziomem dobrostanu (Kasperek-Golimowska, 2012). Inną definicję dobrostanu wskazuje Tatarkiewicz (2015) „występowanie korzystnych wydarzeń, w tym losowych, na które jednostka nie ma wpływu, przeżywanie pozytywnych emocji, takich jak radość, posiadanie największej miary dóbr dostępnej człowiekowi, gdzie dążenie do szczęścia utożsamiane jest z dążeniem do osobistej doskonałości, całościowe subiektywne zadowolenie z życia” (Tatarkiewicz, 2015) Opisane przez niego elementy dobrostanu są niezależne od siebie, żaden z nich nie jest koniecznym warunkiem występowania szczęścia, wymienione przez Tatarkiewicza przesłanki nie wynikają z siebie, są odrębne, a każda z osobna może świadczyć o odczuwaniu satysfakcji (Tatarkiewicz, 2015). Wysoki poziom dobrostanu jest korzystny dla jednostki, pozwala on jej lepiej wykorzystywać zasoby środowiskowe oraz efektywniej funkcjonować na codzień (Jach, 2013). Ponadto szczęście wpływa na człowieka aktywizująco, daje energię i siłę do działania, zwiększa aktywność systemu immunologicznego, sprzyja długowieczności, pozwala lepiej radzić sobie z chorobami, poprawia samoocenę oraz pozytywnie oddziałuje na relacje międzyludzkie (Lyubomirsky, 2008).

Często mówiąc o dobrostanie zamiennie używamy pojęcia szczęście, w literaturze podkreśla się trudność zdefiniowania szczęścia z uwagi na ulotność pojęcia, wieloznaczność znaczeń i kontekstów jego odczuwania. Przez co wśród badaczy szczęścia nie ma zgody co do wyłonienia niepodważalnej jego definicji. Ważne jest, że mimo chaosu w zakresie semantyki wspólne we wszystkich interpretacjach jest podkreślenie dodatniego, cennego wymiaru szczęścia. W psychologii pozytywnej jedną z bardziej znanych definicji szczęścia jest cebulowa teoria szczęścia Janusza Czapińskiego, obrazuje się w niej wymiary szczęścia przyjmując analogię do warstw cebuli. Podkreśla się w niej afirmacyjną postawę wobec życia, przesłanek szczęścia doszukuje się w jednostkowych cechach i predyspozycjach człowieka, nie zaś w obiektywnych warunkach bytowych (Niśkiewicz, 2016).

Najczęściej w literaturze przedmiotu przedstawia się dobrostan w oparciu o mające korzenie w starożytności systemy filozoficzne hedonizm i eudajmonizm. Bardzo zwięźle hedonistyczne ujęcie dobrostanu podkreśla przyjemność, eudajmonistyczne jakość życia. Dobrostan z punktu widzenia hedonizmu jest łatwy w empirycznej weryfikacji, ponieważ człowiek ma dobre życie, gdy odczuwa zadowolenie, w podejściu eudajmonistycznym bierzemy pod uwagę wartościowe przymioty jednostki, rozwijanie czegoś dobrego, a zbadanie tych przymiotów przysparza trudności teoretycznego modelowania i eksperymentalnej analizy (Trzebińska, 2008).

Zwolennicy teorii hedonistycznej przyjmują, że każdy człowiek jest najlepszym znawcą swojego życia i to on najlepiej wie co jest dla niego dobre, co sprawia mu radość, a swoim życiem kieruje opierając się na kryteriach osobistej przyjemności - nieprzyjemności, spełnienia - niespełnienie, dobra - zła. Przeciwnicy hedonizmu twierdzą, że człowiek nie zawsze wie co jest dla niego w długiej perspektywie najlepsze, nie zna całej swojej natury, a są aktywności mimo, że atrakcyjne to uniemożliwiające rozwój. Hedoniści nie zwracają uwagi na to czy człowiek realizuje jakieś cele, ważne jest jedynie spełnienie, przyjemność oraz poczucie zadowolenia z życia, które pojawia się wtedy gdy jest w nim więcej radości niż bólu (Czapiński, 2001).

Zwolennicy dobrostanu eudajmonistycznego uważają, że człowieka cechuje samopoznanie, czyli poznanie własnego potencjału, dzięki czemu jednostka może urzeczywistnić swoje najlepsze cechy, swój pełen potencjał. Potrzebuje do tego wiele wysiłku, który rozumiany jest jako dążenie do doskonałości. Badacz teorii dobrostanu eudajmonistycznego Warterman ze współpracownikami wskazał następujące komponenty dobrostanu: samopoznanie (odkrycie swoich zasobów - talentów), rozwój swoich najlepszych potencjałów (próby realizacji potencjałów), poczucie celu i sensu w życiu, wkładanie wysiłku w dążenie do doskonałości, zaangażowanie w działanie, czerpanie przyjemności z autoekspresji. Badania prowadzone nad dobrostanem w obu ujęciach wskazują, że działania hedonistyczne przynoszą natychmiastowe skutki, lecz są one krótkotrwałe, działania eudajmonistyczne często są dłuższe, o innym charakterze i przez to ich skutki są bardziej odległe w czasie i pojawiają się gdy skutki hedonistyczne zaczynają wygasać (Kaczmarek, 2016).

Prócz podejść istotnie znajdujących się na różnych biegunach definicyjnych dobrostanu coraz częściej pojawiają się koncepcje integracyjne. Przykładem takiej perspektywy jest systemowe ujęcie Kennona Sheldona, „który proponuje, aby jakość życia wiązać ze stopniem integracji wszystkich poziomów regulacji organizmu: neurobiologicznej, psychicznej i społeczno - kulturowej.” Swoją teorię uważa jako swego rodzaju kompromis, złoty środek, według niego to wewnętrzna zgodność stanowi najwyższy poziom rozwoju osobistego. Sheldon zaznacza, że kluczem jego koncepcji jest integracja odmiennych poziomów regulacji, a eudajmonistyczny i hedonistyczny dobrostan, to dwa różne aspekty tego samego procesu samoregulacji. Takie rozumienie dobrostanu pozwala zapewnić prawidłowy rozwój osobowości skierowany zarówno na naukę dojrzałego myślenia jak i zapewnienie dobrego samopoczucia (Trzebińska, 2008).

We współczesnych definicjach zdrowia podkreśla się znaczenie równowagi na którą składa się dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny oraz stosunek posiadanych przez człowieka zasobów do wyzwań, które pojawiają się przed nim. (Dodg i in., 2012). To szczęście wskazywane jest aktualnie za istotne kryterium zdrowia psychicznego człowieka. Liczne badania wykazują, że poczucie szczęścia implikuje liczne korzyści między innymi poprawę zdrowia fizycznego, obniżenie poziomu psychopatologii, wzrost umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, a nawet dłuższe życie (Tomaszewska, 2021). Ewa Trzebińska (2008) w poniższej tabeli wskazuje wszechstronne skutki szczęścia, wyróżnia poziomy funkcjonowania człowieka i im przypisuje określone korzyści. Znając „moc szczęścia" istotnym dalsze poszerzanie wiedzy w zakresie zwiększania poziomu szczęścia.

Skutki szczęścia wg. Trzebińskiej:

• większa aktywność systemu immunologicznego

• wyższy poziom energii i witalności

• mniej dolegliwości somatycznych

• bardziej prozdrowotny styl życie

• mniej dni absencji w pracy lub w szkole z powodu chorób

• rzadszy udział w wypadkach zagrażających życiu i zdrowiu (zarówno jako sprawca jak i ofiara)

• lepsza współpraca w przypadku choroby zagrażającej życiu

• długowieczność

• skuteczniejsza samokontrola impulsów

• skuteczniejsza samoregulacja emocji

• skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem

• większy poziom zaangażowania

• większa aktywność

• większa twórczość

• większa produktywność

• łatwiejsze znajdowanie i utrzymanie pracy

• lepsza pozycja zadodowa

• lepsze zarobki

• więcej przyjaciół

• mniej konfliktów z innymi ludźmi

• więcej czasu spędzonego z członkami rodziny i przyjaciół

• bardziej efektywne kontakty towarzyskie‣ więcej sympatii ze strony innych ludzi

• większe wsparcie społeczne

• większa szansa zawarcia małżeństwa

• mniejsze prawdopodobieństwo rozpadu małżeństwa

• większa kooperatywność‣ większa prospołeczność

• większa hojność

• większe uwzględnianie innych ludzi we własnych działaniach

źródło: Trzebińska, 2008

Literatura:

Kasperek-Golimowska E., (2012). Nadzieja i optymizm vs zwątpienie i pesymizm w

kontekście „dobrego życia” w kulturze konsumpcji. Studia Edukacyjne, 19, 179–213

Lyubomirsky, S., Sheldon, K.M, Schkade, D., (2005). Pursuing happiness: The architectures of sustainable change. Review of positive psychology, 9(2), 111-131. https://doi.org/ 10.1037/1089-2680.9.2.111

Lyubomirsky, S. (2011). Wybierz szczęście. Naukowe metody budowania życia, jakiego pragniesz. Laurum.

Niśkiewicz, Z., (2016). Dobrostan psychiczny i jego rola w życiu człowieka. Studia Krytyczne, 3, 139-151