Inteligencja emocjonalna do czego jest nam potrzebna?

Pojęcie inteligencja emocjonalna zyskało obecnie ogromną popularność, a wraz z pojawieniem się w piśmiennictwie stało się przedmiotem licznych badań empirycznych. Badania te wskazują zarówno czynniki determinujące owe zagadnienie jak i przejawy inteligencji emocjonalnej w zachowaniu jednostki. Szczególne znaczenie dla podjęcia licznych prac naukowych nad zagadnieniem IE ma jej praktyczny charakter i niezaprzeczalny wpływ na ogólnie pojęty sukces zawodowy. Psychologowie wielokrotnie wskazywali, iż mierzona tradycyjnymi wskaźnikami inteligencja nie jest wyznacznikiem wystarczającym do przewidywania przyszłych osiągnięć człowieka. Poszukując wskaźników, które byłyby trafniejszymi predyktorami przyszłego „sukcesu zawodowego” zwrócono uwagę na zagadnienia związane z szeroko rozumianymi kompetencjami społecznymi. 

Należy również zgodzić się z faktem, iż inteligencja emocjonalna jest dziś nie tylko pojęciem naukowym, ale także głośnym hasłem marketingowym. Powstaje wiele szkoleń, warsztatów czy publikacji nie zawsze opartych na rzetelnej wiedzy naukowej, a rzekomo mających pomagać w podnoszeniu poziomu inteligencji emocjonalnej. Programy te mają polepszać sytuację życiową uczestników, gwarantować im odniesienie sukcesu czy naprawienie relacji z bliskimi. W księgarniach pojawia się coraz więcej poradników m.in. o tematyce przywództwa w inteligencji emocjonalnej, IE w pracy, IE wykorzystywanej w celu zwiększenia osobistej efektywności czy osiągnięcia sukcesu. Te i wiele innych prac przyczynia się z jednej strony do chaosu terminologicznego, a z drugiej do nieporozumień w kwestii roli inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka. Nie brakuje jednak rzetelnych publikacji i badań dotyczących inteligencji emocjonalnej i jej niezaprzeczalnego udziału w funkcjonowaniu jednostki, niestety wyników empirycznych jest stosunkowo mało, ponadto wiele z nich nie spełnia standardów stawianych badaniom naukowym. (Matczak, Knopp, 2013) W oparciu o powyższe niezwykle ważne jest stworzenie skali do pomiaru konstruktu inteligencji emocjonalnej o zmierzonych właściwościach psychometrycznych, by przy wykorzystaniu sprawdzonych narzędzi podejmować kolejne badania nad konceptem IE. Pomimo wątpliwości inteligencja emocjonalna jest konstruktem, w którym należy upatrywać się predyktora efektywności ludzkiego funkcjonowania i sukcesów życiowych.

W literaturze przedmiotu znaleźć można wiele definicji inteligencji emocjonalnej  natomiast najczęściej wskazywane są dwie koncepcje inteligencji emocjonalnej: 

• model mieszany koncepcja Daniela Golemana i koncepcja Bar-On

• model zdolności Mayera i Saloveya (Francuz,  Otrębski, 2008)

Model mieszany opisuje inteligencję emocjonalną za pomocą wskazania cech osobowości, które nie są umiejętnościami umysłowymi. Daniel Goleman przez IE rozumie takie talenty jak: „zdolność motywacji i wytrwałość w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, umiejętność panowania nad popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia, regulowania nastroju i niepoddawania się zmartwieniom upośledzającym zdolność myślenia, wczuwania się w nastroje innych osób i optymistycznego patrzenia w przyszłość.” (Goleman, 2007) Natomiast Bar-On w oparciu o dokonany przegląd i analizę literatury tematu wskazał pięć obszarów funkcjonowania cech osobowości dot. IE: „umiejętności intrapersonalne (emocjonalna świadomość, asertywność, samoobserwacja, samoaktualizacja, niezależność), umiejętności interpersonalne (interpersonalne relacje, społeczna odpowiedzialność, empatia), zdolności przystosowawcze (rozwiązywanie problemów, testowanie rzeczywistości, elastyczność), radzenie sobie ze stresem (tolerancja na stres, impulsywność, kontrola) ogólny nastrój (szczęście, optymizm)” (Francuz,  Otrębski, 2008)

Model zdolności interpretuje natomiast inteligencję emocjonalną jako zbiór zdolności umysłowych człowieka, które dotyczą intelektu oraz emocji.

Inteligencja emocjonalna opisywana jest również jako zbiór kompetencji emocjonalnych, w katalogu jej przejawów i wskaźników wymieniane są  mi.in: umiejętność spostrzegania znaczenia emocji i ich wartości informacyjnej, umiejętność przekazywania swoich emocji innym w sposób zgodny osobistymi i społecznymi standardami, umiejętność zarządzania emocjami - ich spostrzegania i wyrażania, umiejętność wprawiania się w określone stany i nastroje, które ułatwiają działanie np. realizowanie zadań i podtrzymywanie relacji społecznych, umiejętność wygaszania nieporządanych stanów emocjonalnych, umiejętność poprawiania własnego nastroju - umiejętności rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalnej, a także zdolność wpływania na stany emocjonalne innych ludzi, motywowania ich, pocieszania, pozytywnego wpływania na ich nastrój - umiejętności dot. kontrolowania i regulowania własnych i cudzych emocji. Powyżej wymienione umiejętności emocjonalne mogą być traktowane jako wskaźniki i wyznaczniki IE, a w szczególności posłużyć do jej pomiaru (Matczak, Martowska, 2001)

Poniżej opis IE w odniesieniu do poczucia szczęścia, wieku i płci.

Inteligencja emocjonalna, a poczucie szczęścia

Związek inteligencji emocjonalnej i poczucia szczęścia został wykazany w wielu badaniach mi.in przeprowadzonych przez Natalio Extremery, Joannę Borkowską i Joannę Parzóch, Annę Matczak i Katarzynę Knopp, Martę Gryko czy Annę Biernacką. Wyniki zrealizowanych badań wykazały dodatni związek inteligencji emocjonalnej i zadowolenia z życia. Natomiast wyniki uzyskane przez M. Gryko wskazały, że inteligencja emocjonalna wiąże się pozytywnie ze wszystkimi komponentami szczęścia wyodrębnionymi przez Czapińskiego w „cebulowej teorii szczęścia”.

Inteligencja emocjonalna, a wiek 

Związek inteligencji emocjonalnej i wieku również stanowi przedmiot zainteresowania badaczy, Salovey i Mayer uważają wręcz go za argument potwierdzający ujmowanie IE jako „prawdziwej” inteligencji. Dotychczas zebrane dane wskazują, że inteligencja emocjonalna najdynamiczniej rośnie w dzieciństwie, okresie adolescencji i wczesnej dorosłości, później się stabilizuje i spada. Zgromadzone aktualnie dane nie są jednak na tyle obszernym materiałem empirycznym by wyciągać daleko idące konkluzje na temat zmian rozwojowych. Niezaprzeczalne jest jednak, że wraz z osiąganiem kolejnych faz rozwojowych poziom IE wzrasta, dzieje się to głównie dzięki opanowaniu mowy, emocje zyskują werbalne etykiety, dzięki czemu słowa mogą być źródłem emocji. Pojawia się kodowanie werbalne i kolejne osiągnięcia rozwojowe, najpóźniej jawiącą się i najważniejszą reprezentacją emocji jest reprezentacja w kodzie abstrakcyjnym, możliwa jest ona dopiero gdy język stanie się narzędziem operacji intelektualnych. W psychologii rozwojowej bezsprzecznie uznaje się że rozwój poznawczy i emocjonalny są ze sobą ściśle połączone. 

Inteligencja emocjonalna, a płeć 

Zwykło się powszechnie sądzić, iż kobiety cechuje wyższy poziom inteligencji emocjonalnej, niż mężczyzn. Wiele rzeczywiście wskazuje na to, że istnieją międzypłciowe różnice pod względem niektórych właściwości emocjonalnych. Kobiety istotnie charakteryzują się większą ekspresyjnością i chętniej wyrażają emocje, natomiast mężczyźni są bardziej asertywni i posiadają większą tolerancję na stres. Jednak zgodnie z przeprowadzonymi badaniami wielowymiarowo przedstawiającymi inteligencję emocjonalną różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami w jej ogólnym poziomie się nie ujawniły. Tożsama sytuacja miała miejsce w przypadku kwestionariusza  mierzącego IE - PKIE, w którym płeć nie różnicowała wyników.

Niezaprzeczalnym jest, że wysoki poziom inteligencji emocjonalnej pozwala na efektywne funkcjonowanie społeczne, zapewnia między innymi skuteczność radzenia sobie w sytuacjach  stresowych, chroni jednostkę przed samotnością i izolacją społeczną, zapewnia poczucie sprawstwa i poczucie własnej skuteczności. Ponadto poziom inteligencji emocjonalnej w myśl prowadzonych wcześniej badań empirycznych może podlegać doskonaleniu na drodze oddziaływań treningowych. Rozwijając tą umiejętność można znacznie poprawić jakość życia i instrumentalnie wpłynąć na poczucie szczęścia.

Literatura: 

1.Bobrowska-Jabłońska, K. (2003). SGH Warszawa, Znaczenie inteligencji emocjonalnej 

i kompetencji społecznych w kształceniu w SGH. E-mentor, nr 2.

2.Goleman, D., (2012).Inteligencja emocjonalna (s.80-88). Poznań: Media Rodzina sp. z o.o.

3.Matczak, A., Knopp,  K.A., (2013). Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów Redakcja Liberi Libri.

4.Matczak, A., Martowska, K. (2011). Instytut Psychologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa, Z badań nad uwarunkowaniami kompetencji emocjonalnych. Studia Psychologica UKSW, nr 11(1), s. 5-18.  

5.Francuz, P., Otrębski, W.(red). (2008).  KUL Lublin. Struktura inteligencji emocjonalnej. Studnia z psychologii w KUL, Tom 15, s.65-79.

6.Hornowska, E. (2001).Testy psychologiczne. Teoria i praktyka (s.158-2014). Poznań: Solar.

7.Żemojtel-Piotrowska, M. (2009). Skala lęku i fascynacji śmiercią. Polskie Forum Psychologiczne, Tom 14, nr1, s.90-109.